Geneza symbolu sięga odległych lat i zawiera w sobie funkcję komunikatywną i znaczeniową. Symbol nie tylko reprezentuje znaczenie, ale również, odsyłając do niego, niesie konkretne przesłanie. W erze wizualizacji i obrazu, wciąż nie ma mocniejszego nośnika znaczeniowego. Obie funkcje symbolu wykorzystywane są też w polityce, poprzez marketing polityczny i propagandę, których celem jest wpływ na percepcję odbiorcy.

Symbol w historii

Dużym sukcesem Freuda było odkrycie interpretacji symboli. Stwierdził on, że symbol przekazuje myśli i uczucia w formie rozciągniętej w czasie i przestrzeni, mając wpływ na długofalowy odbiór przekazu. W polityce, rozumienie to, ma bardzo duże znaczenie, a fakt, że dzisiejsze ruchy polityczne bardzo chętnie korzystają z symboliki nie jest trudne do udowodnienia.

Historia niejednokrotnie pokazała nam przykłady skutecznego wykorzystania symboli. Do przykładów należy: symbol chrześcijańska – krzyż, litery SPQR – symbol władzy w Starożytnym Rzymie, czy półksiężyc jako symbol islamu.

Wśród współczesnych ugrupowań politycznych, partia socjaldemokratyczna w Niemczech pod koniec XX wieku bardzo chętnie odwoływała się do symboli, jako jako środka do rekrutacji członków i ich mobilizacji do działania. Czerwony sztandar, czerwony goździk przy butonierce  i zwrot “towarzyszu” to właśnie symbolika, która odegrała główną rolę w historii ruchu socjalistycznego. Z czasem jednak, zaczęli od niej odchodzić i tłumić swoje działania.

Ich faszystowscy przeciwnicy znaleźli jednak sposób na zmobilizowanie i pociągnięcie za sobą tłumu i zachwiania posadami wielkich demokratów. Nie trzymali się oni sztywnych dogmatów, rozumieli naturę człowieka i wyciągali z tego praktyczne wnioski polityczne. W pełni wykorzystali skuteczną broń – symbol jako główne narzędzie propagandy

Symbol jako główne narzędzie propagandy

Faszyzm w pełni wykorzystał symbol jakie narzędzie propagandy. Hitler wykorzystał swastykę, jako sposób dotarcia do władzy. Mussolini we Włoszech również stosował walkę symboli na szeroką skalę. Warto zatem prześledzić ewolucję metod propagandy w latach poprzedzających II wojnę światową.

Początkowo propagandę najchętniej stosowała niemiecka partia socjaldemokratyczna, której metody zainspirowały socjaldemokratów rosyjskich, w szczególności bolszewików. Szczególną okazję do wykorzystania symbolu jako narzędzia propagandy okazała się być wojna domowa i realizacja pierwszej pięciolatki. Następnie zainspirowali oni komunistów niemieckich, a sam Mussolini bardzo chętnie wzorował się na działaniach Rosjan. Z czasem jednak i on stał się autorytetem i posłużył jako inspiracja dla innego, czołowego przywódcy.

Hitler bezpośrednio inspirował się metodami Mussoliniego i komunistów. Zrobił to jednak w bardzo zwinny i zgrabny sposób, tak, że jego przeciwnicy nie zdawali sobie sprawy z tego co się dzieje. Poprzez nieskrępowane ograniczeniami przemówienia gwałtownie zwrócił na siebie uwagę, atakował rząd republiki weimarskiej, obrzucał go obelgami i wygłaszał groźby, które miały ogromny wpływ na masy. Fakt, że propaganda ta była wykonywana bezkarnie, sprawił, że organy represyjne i środki ochrony był całkowicie sparaliżowane.

Dodatkowo Hitler posługiwał się również symboliką, niezwykle prostą z technicznego punktu widzenia – swastyką, którą umieszczał w każdym możliwym miejscu. Właśnie z tego względu, iż jest to prosty do narysowania symbol, był on powielany bez większego problemu i posłużył on jako bodziec wywołujący u mas określoną reakcję. Każda gwałtowna wypowiedź Hitlera, czy pogróżka była natychmiast kojarzona ze swastyką, która z czasem stała się znakiem rozpoznawczym oddziałującym na masy. Ówczesny rząd niemiecki miał dwie możliwości wymazania tego rodzaju skojarzeń. Można było zakazać ich używania lub osłabić ich nośność i wyśmiać znaczenie.

Propaganda hitlerowska była silnie zabarwione emocjami oraz bazowała na zastraszaniu, przez co skutecznie przemawiała również do osób pasywnych w społeczeństwie i wpływała na ich decyzje polityczne.

Skuteczność symbolu i geneza swastyki

Symbol jest skuteczniejszy, im jest bardziej sugestywny – im celniej oddaje ideę ruchu którym kieruje i nacechowany jest emocjami (groźba, strach, współczucie, interes materialny). W ten sposób symbole, mogą stać się środkiem manipulacji nad masą.

Swastyka, sama w sobie w dniu dzisiejszym niczego nie symbolizuje. Jest to historyczny hinduski znak, spotykany wśród różnych zabytków od czasów prehistorycznych. Swastyka miała przypominać koło, i sugerować jego wirowanie aż do pojawienia się zawrotów głowy oraz słońca. Hitlerowcy starali się udowodnić, że swastyka jest starym symbolem aryjskim, jednak w rzeczywistości została zaadoptowana przez Hitlera tylko z jednego powodu – prostoty formy i przedstawiona jako symbol triumfu pracy.

Podobieństwo znaku „Z” oraz swastyki

Obecne działania rosyjskiej propagandy aktywnie korzystają z takich narzędzi jak agresywne i ostre przemówienia, dezinformacja czy symbolika. Od początku wojny w Ukrainie, w mediach rosyjskich możemy zauważyć charakterystyczny znak w kształcie litery “Z”, który powielany jest zarówno w mediach społecznościowych, jak i w telewizji i kanałach informacyjnych. Symbol ten silnie kojarzony jest ze wsparciem dla działań Putina, jednak czy ma on jakiś związek ze swastyka?

Zdaniem krytyków reżimu, Rosja się faszyzuje i mocno inspiruje działaniami Hitlera. Jednym z argumentów jest właśnie litera “Z”, która jest symbolem patriotycznego poparcia dla wojny na Ukrainie nazwanej operacją specjalną i porównują symbol ten do swastyki. Na obecny moment rząd Rosyjski nie przedstawił tłumaczenia, co tak naprawdę litera “Z” oznacza, mimo, że haseł jest wiele. Ministerstwo obrony odegrało kluczową rolę w kreowaniu tego symbolu i przedstawiło kilka wersji co to “Z”oznacza – “za zwycięstwo”, “za prawdę” lub “za pokój”.  Symbol może oznaczać również słowo “zapad” czyli zachód, jako wojnę z zachodem.

Litera “Z” została wykreowana dopiero po inwazji Rosji na Ukrainę i pierwszy raz pojawiła się na pojazdach wojskowych, a obecnie zaś stała się wszechobecna w sferze publicznej.

Powoli litera “Z” pojawia się już nie tylko w oficjalnych komunikatach, ale również nazwach firm państwowych, nazwiskach, czy wypisuje na drzwiach. Władze dążą do całkowitej władzy nad życiem obywateli i do pełnej blokady informacyjnej. Stopniowo władze Rosji ograniczają dostęp do Internetu oraz niezależnych portali informacyjnych, aby mieć wpływ na rodzaj przekazywanych informacji.

Jak to się ma do współczesnej Rosji?

Podsumowując, litera “Z” oraz wszelkie działania propagandy rosyjskiej są bardzo podobne do działań faszystowskich. W obu przypadkach prostota znaku, łatwość jego zapisu oraz fakt, że symbol “Z” przypomina część swastyki nasuwa jego skojarzenie i znacząco wpływa na odbiór symbolu. Dodatkowo, Patruszew powiedział, że nauczyciele stoją na czele „wojny hybrydowej prowadzonej przeciwko Rosji”. Skrytykował on program nauczania historii i ubolewał, że podręczniki nie obejmują odpowiednio radzieckiego bohaterstwa podczas II wojny światowej. W związku z tym, zażądał on gruntownej przebudowy rosyjskiego systemu edukacji, aby stworzyć nowe „patriotyczne” pokolenie, aby bezpośrednio wpływać na sposób myślenia młodych ludzi i całego państwa.

Źródła:

 https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Acta_Scientifica_Academiae_Ostroviensis/Acta_Scientifica_Academiae_Ostroviensis-r2005-t-n20/Acta_Scientifica_Academiae_Ostroviensis-r2005-t-n20-s5-13/Acta_Scientifica_Academiae_Ostroviensis-r2005-t-n20-s5-13.pdf

Vladimir Volkoff, Psychosocjotechnika dezinformacja oręż wojny, wydawnictwo antyk Marcin Dybowski, Komorów 1999, ISBN 83-87809-14-4, str. 28-34.